„Rzeczy dzieją się w Warszawie” to trzecia książka z warszawskimi opowiadaniami wydana przez Muzeum Warszawy. Do współpracy przy tegorocznym projekcie zaprosiliśmy, jak w poprzednich latach, znakomitych autorów, którym powierzyliśmy napisanie szesnastu tekstów literackich inspirowanych zbiorami Muzeum.

Hasłem tegorocznego tomu opowiadań są NOWE LEGENDY MIEJSKIE.

Współczesne wydania legend zwykle kierowane są do dzieci, jednak pierwowzory tych tekstów – opowieści – były przekazywane przez dorosłych i dla dorosłych, jako składnik potocznej wiedzy o rzeczywistości. Taki jest też nasz pomysł. Zaproszeni pisarze stworzyli alternatywne, fantastyczne, literackie historie na temat naszego miasta, jego dzielnic, konkretnych miejsc i postaci historycznych, bohaterów lokalnej wyobraźni i tych wyobrażonych na kartach książki „Rzeczy dzieją się w Warszawie”.

Szata graficzna książki to dzieło dwojga artystów. Kuba Sowiński zaprojektował najprostszą, skrajnie minimalistyczną, „szwajcarską” w wyrazie książkę, a następnie zaprosił do współpracy ilustratorkę Aleksandrę Cieślak, która ten szlachetny, ascetyczny projekt „zepsuła” szalonymi rysunkami, jakie mogą powstać w wyobraźni znudzonego na szkolnej lekcji nastolatka. Pokryte ilustracjami okładki książki zostały zaprojektowane i wydrukowane przy wykorzystaniu specjalnego algorytmu tak, że w całym nakładzie nie ma dwóch takich samych.

Po niemal 50 latach od ostatniej przekrojowej publikacji dotyczącej historii Warszawy ukazuje się Wstecz. Historia Warszawy do początku. Prof. Błażej Brzostek podważa niejeden ugruntowany obraz miasta, eksperymentuje z formą, proponując tytułowe spojrzenie Wstecz - od roku 2021 do średniowiecznych początków miasta.
Odwrócenie zwyczajowego porządku opowiadania historii pomaga autorowi wymknąć się tradycyjnej narracji i roli wszystkowiedzącego dziejopisa. Przeszłość nie istnieje -przypomina nam Błażej Brzostek. - Istnieją tylko jej ślady, które oglądamy w czasie teraźniejszym. Istnieje opowieść tworzona przez rodziców, historyków, polityków i duchownych dla edukacji, emocji, umocnienia w wierze.
Licząca niemal 800 stron książka składa się z 65 rozdziałów opatrzonych datami, od 2021 do 1339. Na drodze od dziś "do początku", Brzostek nie odmierza równo kroków. Wybiera swobodnie lata, przy których się zatrzymuje. Rozpoczyna od obrazu Warszawy z lat 20. XXI wieku, cofa się do transformacji lat 90. XX wieku, zanurza w PRL, okres wojny, niepodległości, potem zaboru, zagląda do czasów nowożytnych, aby na końcu dotrzeć do średniowiecznych początków miasta.
Dotychczasowe syntezy i prace naukowe na temat dziejów Warszawy są obecne w tle książki - autor sięga do nich jednak najczęściej po to, aby uzmysłowić, że są tylko interpretacjami, a każda z nich powstała pod wpływem danej sytuacji i potrzeby czasu. Brzostek proponuje wielowątkową i pełną dygresji opowieść, na którą składają się sugestywne obrazy miejsc i życia mieszkańców. Zobaczymy więc ulicę Marszałkowską w 1945 roku, widok z kopuły kościoła ewangelickiego z 1857 roku czy miasto z perspektywy pierwszego lotu balonem w 1789 roku. Zajrzymy do gabinetu Edwarda Gierka, do prywatnych mieszkań, na podwórka dziewiętnastowiecznych kamienic i do sklepionych izb kupców na Rynku Starego Miasta. Autor oddaje głos różnym bohaterom i bohaterkom, pozwala spojrzeć na miasto oczami przybyszów z zagranicy, sięga do reportaży, tekstów prasowych, pamiętników i wspomnień, np. Marii Dąbrowskiej, Zdzisława Beksińskiego, Agnieszki Osieckiej czy Leopolda Tyrmanda. Ukazuje też losy zwykłych mieszkańców miasta, pozornie mało istotnych, a jednak tworzących mikrohistorie Warszawy. Subiektywny i zmienny rytm tej podróży sprawia, że zamiast kalendarium powstała opowieść bliższa biografii.
Jak mówi we wstępie Autor:
Pisałem tę historię zygzakiem, próbując różnych narracji i punktów widzenia, czerpiąc z historiografii, ale także starając się od niej oderwać, uogólniając, ale też starając się przekazać doświadczenia jednostkowe i odosobnione. Zamiast wykładu chronologicznego dałem coś w rodzaju plastrów, zdejmując warstwy źródeł i interpretacji, odnoszących się do historii Warszawy. Przede wszystkim nie szukałem w dziejach miasta żadnego sensu, żadnej "linii przewodniej" ani "czerwonej nici", wychodząc z założenia, że mamy do czynienia z nieogarnionym zbiorem doświadczeń (z tysiącami "Warszaw"), które zostały zebrane, a następnie znikły z powierzchni ziemi razem z ludźmi, którzy je przeżyli.

Najlepszy magazyn o miastach powraca!

Od wydania ostatniego papierowego wydania „Magazynu Miasta” minęły dwa lata. Pandemiczny stan zawieszenia tytułu przerwała propozycja współdziałania ze strony Muzeum Warszawy. Zdecydowaliśmy, że wspólnie wydawać będziemy coroczne specjalne numery naszego pisma. Pierwszy z nich poświęcony jest przełomom miejskim - momentom, w których splątany licznymi kryzysami świat miast choć na chwilę odzyskuje nadzieję na lepsze jutro.

Nie chcieliśmy pisać o życiu w cieniu kryzysu. Pandemia, wojna, klimat, demografia, energetyka - wszyscy mniej lub bardziej doświadczamy dziś stanów kryzysowych. Zamiast po raz kolejny zagłębiać się w ich analizy, chcemy zainteresować naszych czytelników nowymi dobrymi rozwiązaniami współczesnych miejskich problemów. Interesują nas zarówno te małe, prywatne sposoby na radzenie sobie z przykrą rzeczywistością, jak i te duże, systemowe koncepcje dające szansę na przetrwanie bez drastycznych wyrzeczeń, albo z nimi.

Wracamy więc z masą miejskich pomysłów, inspiracji i przykładów. Pokazujemy pojęcia na nowe czasy, opisujemy zmieniające się ulice, mierzymy miarę miejskiego szczęścia i czujnym okiem przyglądamy się zarówno tym, którzy przed miastem dziś uciekają, jak i ludziom, którzy do niego wracają. Sprawdzamy, czy nasze pandemiczne nadzieje na nową normalność nie okazały się płonne - stąd w numerze teksty o nowych pomysłach na rozwój, pracę, własność i turystykę. Jako pierwsi publikujemy fragment nowej książki Szymona Bujalskiego „Recepta na lepszy klimat. Zdrowe miasta dla chorującego świata” i opowieść Marcina Wichy o jego ostatnim weekendzie przed wojną. Zaczynamy przy tym od pozornie oczywistego pytania: „Skąd wiesz, że jest kryzys?”.

Wśród autorów nowego wydania Magazynu Miasta znaleźli się Marcin Wicha, Artur Celiński, Michał Sęk, Katarzyna Kajdanek, Magdalena Kubecka, Paweł Jaworski, Kamila Fajfer, Piotr Sołowij, Łukasz Drozda, Martyna Obarska, Szymon Bujalski, Zofia Krajewska, Rafał Krenz, Jacek Gądecki, Dominika Misterka, Marta Żakowska, Barbara Jędrzejczyk, Aleksandra Litorowicz, Anna Cymer, Aleksandra Zemke i Katarzyna Spadło.

Na przełomie XIX i XX wieku około 20 proc. osób pracujących w Warszawie wykonywało zawody związane z usługami domowymi, a zdecydowana większość z nich to kobiety. W dwudziestoleciu międzywojennym zarejestrowanych służących było około 40 tys., a miesięczny zarobek każdej z nich wynosił mniej więcej tyle, ile kosztowała butelka śliwowicy podana w restauracji Victoria przy ulicy Jasnej 26...
Służące, ciche i nieznane bohaterki warszawskiej codzienności, stają się głównymi postaciami książki.

Naszą opowieść o nich zaczynamy na przełomie XIX i XX wieku, kiedy zawody związane z usługami domowymi wykonywała blisko jedna czwarta osób pracujących w stolicy, a zdecydowaną większość z nich stanowiły kobiety.

W dwudziestoleciu międzywojennym w mieszczańskich domach sprzątały, gotowały i prały rzesze służących. Mimo liczebności tej grupy i jej znaczenia dla codziennego funkcjonowania miasta, nie cieszyła się ona dotąd szczególnym zainteresowaniem historyków.

Autorzy i autorki tekstów w niniejszej publikacji opisują losy służących w sposób podmiotowy, niezwykle barwnie i ciekawie. Przyglądają się procesom ich zatrudniania, badają różnice kulturowe pomiędzy nimi i ich chlebodawcami, analizują kierowany do nich przekaz (również polityczny), a także skalę uprzedzeń napędzających konflikty klasowe.

Co więcej, nie zatrzymują się na tym, co było, ale nawiązują do współczesności: zastanawiają się, co stało się z pracą domową po 1945 roku i kto – oraz na jakich warunkach – ją obecnie wykonuje.

By placing emerging artists in their political and social contexts, this collection attempts to confront the new activist scene that has arisen in the Russian art world during the past years. The recent explosion of protests in Russia—often with their very purpose being to decry the lack of artistic freedom—is a symptom of a fundamental change in culture heralded by Vladimir Putin’s first election. This shift was precipitated by the change to a highly commercial, isolated world, financed and informed by oligarchs. In response, the Russian contemporary art scene has faced shrinking freedom yet an even more urgent need for expression. While much of what is emerging from the Moscow art scene is too new to be completely understood, the editors of this volume seek to bring to light the important work of Russian artists today and to explicate the political environment that has given rise to such work. „Post-Post-Soviet?” will feature both criticism by writers and scholars, as well as dialogues with artists. Contributors include Boris Kagarlitsky, Ekaterina Degot, Keti Chukhrov, Boris Buden, Artur Zmijewski, and others.

--

Niedawna eksplozja protestów w Rosji to symptom podskórnych zmian w społeczeństwie i w kulturze, obserwowanych od momentu zwycięstwa w wyborach parlamentarnych partii wspieranej przez Władimira Putina.

Jego czasy przyniosły sztukę dostosowaną do nowego porządku: skomercjalizowaną, odciętą od rzeczywistości społecznej, finansowaną i manipulowaną przez oligarchów. Równocześnie powstał „drugi obieg” sztuki – tam odpowiedzią na systematycznie kurcząca się przestrzeń wolności była paląca potrzeba ekspresji.

Książka „Post-Post-Soviet? Art, Politics & Society in Russia at the Turn of the Decade” to próba opisu rosyjskiej sceny artystycznej, ukształtowanej dosłownie w ciągu kilku ostatnich lat. Jest to próba spojrzenia na młodych artystów w jak najszerszym kontekście społeczno-politycznym.

Książka zawiera rozmowy z artystami oraz teksty krytyczne kuratorów, akademików i krytyków sztuki; całość poprzedza bogate kalendarium wydarzeń politycznych, społecznych i kulturalnych. Wiele z opisywanych zjawisk jest zbyt nowa, żeby analizować je z dystansu czy zamykać w formułach, a publikowane teksty (powstałe w latach 2007–2013) przedstawiają różne, często sprzeczne opinie. Niektóre stanowią próby przewidywania dalszego przebiegu wydarzeń i historia z pewnością zweryfikuje stawiane w nich tezy. Inne zostały zweryfikowane w ostatnich dniach. „Post-Post-Soviet?” chce uchwycić ducha zmian: pokazać dynamizm zachodzących w sztuce i polityce zjawisk i niepewny moment braku stabilności, który prowadzić może do rewolucji albo powrotu stagnacji. Tak czy owak, pytanie, które zawsze pozostaje aktualne, brzmi: jak sztuka towarzyszy zmianom i czy jest w stanie sprostać historycznej chwili?

Wśród autorów są między innymi: Boris Buden, Keti Chukhrov, Ekaterina Degot, Alek D. Epstein, Boris Kagarlitski, Ilja Budraitskis, Alexej Tsvetkov, Artur Żmijewski, Arsenij Zhilyaev, Oleksij Radinsky, Alexander Ivanov, Vera Akulova i inni.

Dlaczego ściany w arabskich domach są grubsze niż w europejskich? Czy zamiast budować dom z cegieł, można wydrążyć go w ziemi? Czy da się zorganizować wieś w wieżowcu?

Jakub Szczęsny w swojej książce zabiera nas w ekscytującą podróż po ludzkich siedliskach na całym świecie: od mazowieckich wsi i miasteczek, przez Kazbę w Algierze i pływające wioski w Iraku, aż po podziemne domy w Chinach, brazylijskie fawele i obozy dla uchodźców.

W architekturze liczy się kontekst: warunki klimatyczne, społeczne, historyczne, ekonomiczne i polityczne, które wpływają na to, jak mieszkają ludzie w różnych częściach globu. Czego możemy się zatem nauczyć z dzieł lokalnych, anonimowych budowniczych? Jak architektura może reagować na współczesne wyzwania, takie jak migracje czy katastrofa klimatyczna? Co o nas samych mówią budynki, wśród których żyjemy? Odpowiedzi znajdziecie w książce.

Jakub Szczęsny w fascynującej, miejscami osobistej książce przedstawia przykłady rozwiązań, które zostały podyktowane potrzebą, nie gustem. To książka dla wszystkich, niezależnie od wieku: można oglądać obrazki, czytać główny tekst, ale i dokształcić się dzięki obszernym przypisom. A poza wszystkim to inspirujący katalog budynków dla wszystkich tych, którym znudziły się wymuskane apartamenty lub ciasne M2. Nic dziwnego, przecież Szczęsny to autor najbardziej oryginalnego budynku w Polsce, Domu Kereta.

Sylwia Chutnik, autorka m.in. książek Kieszonkowy atlas kobiet i Miasto zgruzowstałe. Codzienność Warszawy w latach 1954–1955

Jesteśmy skazani na życie w przestrzeni. A architektura jest formą jej kształtowania. To budynki i przestrzenie między nimi w sporej części decydują o jakości naszego życia. Nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Czujemy, że coś jest nie tak, ale nie wiemy co, a to właśnie przestrzeń, w której żyjemy, zgrzyta, czasem nawet wyje. Po przeczytaniu tej wspaniałej książki zrozumiecie przyczyny tego zgrzytu. Rozpoznacie też własne potrzeby związane z przestrzenią. Jakub Szczęsny pisze, że „większość budynków to nie dzieła sztuki”. Całe szczęście! Architektura ma nas przecież zachwycać tym, jak wspaniale realizuje nasze potrzeby, nie zaś tym, jak wygląda.

Filip Springer, reporter, fotograf, autor książek poświęconych przestrzeni i architekturze

Mówić o muzyce to jak tańczyć o architekturze – powiedział Frank Zappa o zastępowaniu zmysłowego doświadczenia intelektualnym wywodem. Ale Kuba nas do tego tańca zaprasza i prowadzi przez skwar Algieru, wietnamskie ciasne kanały, pływające wioski, brazylijskie favele czy warszawski Muranów. Jak w teledyskowych kadrach – zamkniętych w genialne grafiki – przenosi nas w jednym zdaniu o tysiące lat i tysiące kilometrów. Snuje przy tym bardzo osobistą opowieść – nie tylko o tu i teraz, ale też o tym co było, co być mogło i co być może.

Marlena Happach, Dyrektor Biura Architektury i Planowania Przestrzennego, Architekt Miasta Warszawa.

Witaj w świecie bez architektów zabiera nas w podróż po architekturze. Architekturze świadomej, że jest częścią świata. W obliczu katastrofy klimatycznej ta świadomość jest niezbędna: w końcu na martwej planecie nie będzie architektów. Jak się okazuje – na żywej też nie zawsze są.

Młodzieżowy Strajk Klimatyczny

Jakub Szczęsny jest architektem, projektantem najwęższego domu świata (Domu Kereta, w kolekcji nowojorskiego Muzeum Sztuki Nowoczesnej), licznych instalacji w przestrzeniach publicznych i serii prefabrykowanych domów Simple House i FreeDOM. Studiował architekturę w Warszawie, Paryżu i Barcelonie, pracował w branży reklamowej i w grupie projektowej Centrala. Od 2016 roku prowadzi własną pracownię SZCZ w Warszawie. Uczy na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej i w School of Form. Prowadzi popularyzatorskie programy telewizyjne na temat architektury i projektowania wnętrz. Publikuje felietony w „Autoportrecie”, „Architekturze i Biznesie” i „Salonie”, dodatku do „Polityki” o architekturze i wnętrzach.

Drawing on the work of prominent art historians, curators, critics, and collectors, this exhibition catalogue presents the most current research on the work of Alina Szapocznikow.

Born in Kalisz, Poland, in 1926, Szapocznikow studied in Prague and Paris, spent the last decade of her life in France, and created an impressive number of sculptures and drawings that are now defined as post-surrealist and proto-feminist. Recent exhibitions of the artist’s work in Germany and France, along with acquisitions by prominent collections worldwide, have bolstered Szapocznikow’s international reputation and ignited discussion of her significance to twentieth-century art.

--

Alina Szapocznikow, w Polsce uznawana za wielką artystkę, poza Polską do niedawna była mało znana. Dziś jej twórczość i losy stanowią jedno z najciekawszych wyzwań dla badaczy sztuki XX wieku, a jej prace znajdują się w najważniejszych muzeach na świecie. Jednak bibliografia poświęconych jej prac – zwłaszcza w innym niż polski języku – jest nadal skromna.

Książka „Alina Szapocznikow. Awkward Objects” ma za cel reinterpretację tej twórczości i wpisanie jej w międzynarodowy obieg. O Alinie Szapocznikow, rzeźbiarce, która pod koniec życia, w 1972 roku wyznawała: „Ja produkuję tylko niezgrabne przedmioty”, piszą tu znakomici historycy i krytycy sztuki, uczestnicy konferencji zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie: Manuela Ammer, Marta Dziewańska, Jola Gola, Agata Jakubowska, Anke Kempkes, Paweł Leszkowicz, Griselda Pollock, Tomáš Pospiszyl, Anda Rottenberg, Sarah Wilson, Ernst van Alphen. Ważną częścią publikacji są zdjęcia prac artystki oraz materiały archiwalne.

Książka „Alina Szapocznikow. Awkward Objects” jest elementem kilkuletniej już pracy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie nad twórczością Aliny Szapocznikow – wcześniej Muzeum przygotowało wystawę („Niezgrabne przedmioty. Alina Szapocznikow oraz Maria Bartuszova, Pauline Boty, Louise Bourgeois, Eva Hesse i Paulina Ołowska”, 2009), międzynarodową konferencję („Alina Szapocznikow. Prace. Dokumenty. Interpretacje”, 2009) oraz digitalizację archiwum rzeźbiarki. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie jest także współorganizatorem wystawy monograficznej „Alina Szapocznikow. Sculpture Undone, 1955–1972”, pokazywanej w Centrum Sztuki Współczesnej WIELS w Brukseli (2011), a następnie w Hammer Museum w Los Angeles, Wexner Center for Arts w Columbus, Ohio oraz Museum of Modern Art w Nowym Jorku (2012 i 2013). Jest to spełnienie wysiłków całej grupy historyków sztuki różnych generacji, którzy od lat próbowali zainteresować międzynarodową publiczność niezwykłym dziełem Aliny Szapocznikow.

Following an international conference organized at the Museum of Modern Art in Warsaw in 2013, „Oskar Hansen—Opening Modernism” analyzes diverse aspects of the architectural, theoretical, and didactical oeuvre of Oskar Hansen, who was the Polish member of Team 10, a group of architects that challenged standard views of urbanism more than fifty years ago. In chronicling the impact of Hansen’s theory of “Open Form” on architecture, urban planning, experimental film, and visual arts in postwar Poland, this volume traces the flow of architectural ideas in a Europe divided by the Cold War. Through discussions of the ideas of openness and participation in state-socialist economies, „Oskar Hansen—Opening Modernism” offers new insights into exhibition design and the interrelations of architecture, visual arts, and the state.

--

Książka „Oskar Hansen: Otwieranie modernizmu” analizuje różne aspekty bogatej działalności twórczej Hansena – architekta, teoretyka i nauczyciela akademickiego.

To także zapis wpływu, jaki jego teoria Formy Otwartej wywarła na architekturze, urbanistyce i sztukach wizualnych w Polsce. I nowe spojrzenie na rozwijaną w warunkach upaństwowionej socjalistycznej gospodarki ideę otwartości i uczestnictwa oraz na relacje architektury, sztuki i państwa.

Wśród autorów tekstów (uczestników konferencji poświęconej Hansenowi, zorganizowanej w 2013 roku w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie) znaleźli się między innymi Joan Ockman, Łukasz Stanek, Felicity D. Scott, Andrzej Szczerski, Tomasz Fudala, Katarzyna Murawska-Muthesius, Karol Sienkiewicz i David Crowley.

Książka towarzyszy wystawie „Oskar Hansen. Open Form”, której pierwsza odsłona będzie miała miejsce w muzeum MACBA w Barcelonie (lipiec 2014 – styczeń 2015), kolejna zaś w Museu de Arte Contemporânea de Serralves w Porto (2015).

The International Art Exhibition for Palestine took place in Beirut in 1978 and mobilized international networks of artists in solidarity with anti-imperialist movements of the 1960s and ’70s. In that era, individual artists and artist collectives assembled collections; organized touring exhibitions, public interventions and actions; and collaborated with institutions and political movements. Their aim was to lend support and bring artistic engagement to protests against the ongoing war in Vietnam, the Pinochet dictatorship in Chile, and the apartheid regime in South Africa, and they were aligned in international solidarity for anti-colonial struggles. „Past Disquiet” brings together contributions from scholars, curators and writers who reflect on these marginalized histories and undertakings that took place in Baghdad, Beirut, Belgrade, Damascus, Paris, Rabat, Tokyo, and Warsaw. The book also offers translations of primary texts and recent interviews with some of the artists involved.

--

Lata 70. XX wieku: do muzeów i galerii sztuki współczesnej, ale także w przestrzeń publiczną (sale uniwersytetów czy domów kultury, miejskie place i skwery) wkracza sztuka artystów angażujących się w bieżące politycznie konflikty – opowiadających się zdecydowanie po stronie niepodległościowych dążeń Palestyńczyków, przeciw dyktaturze Pinocheta w Chile, przeciw apartheidowi w RPA.

Zaangażowanym artystom towarzyszą kuratorzy, aktywiści i polityczni bojownicy. Kontekstem są też działania związków zawodowych artystów, partii politycznych – od opozycyjnych, jak Francuska Partia Komunistyczna, po sprawujących władzę w systemach monopartyjnych, jak partie komunistyczne w krajach bloku wschodniego, w tym PZPR. Tłem jest też oczywiście zimna wojna.

To polityczne zaangażowanie owocuje powstaniem ważnych kolekcji sztuki i „muzeów na wygnaniu”, traktowanych jako wyraz międzynarodowej solidarności artystów, a także narzędzie mobilizowania opinii publicznej i szerokiego grona odbiorców w konkretnych sprawach i konfliktach. Książka „Past Disquiet” bada zawikłaną historię trzech takich kolekcji, dziś rozproszonych i niemal nieznanych. Punktem wyjścia do tworzenia mapy tych politycznych i artystycznych działań jest tu zapomniana „Międzynarodowa Wystawa Sztuki dla Palestyny”, zorganizowana w Bejrucie w 1978 roku przez Organizację Wyzwolenia Palestyny, z udziałem artystów z 30 krajów.

Książka powstała jako rezultat wieloletnich badań Kristine Khouri i Rashy Salti – poszukiwań archiwalnych i zbierania relacji uczestników tych wydarzeń. Publikacja jest zwieńczeniem ich pracy nad przygotowaniem wystawy „Past Disquiet”, prezentowanej w 2015 roku w MACBA w Barcelonie; w 2016 w berlińskim HKW, w 2018 roku w MSSA w Santiago i Sursock Museum w Bejrucie.

Autorzy tekstów: Jérôme Bazin, Dominika Blachnicka-Ciacek, Sara Catenacci, Catherine Dossin, Anselm Franke, Kristine Khouri i Rasha Salti, Elodie Lebeau, Anneka Lenssen, Sliman Mansour, Maeda Rei, Toni Maraini, Bartomeu Marí, Katarzyna Matul, Gordon Metz i André Odendaal, Joanna Mytkowska, Nakajima Izumi, Alia Nakhli, Ernest Pignon-Ernest, Reem Shilleh i Mohanad, Yaqubi, Vladimir Tamari, Jelena Vesić, Caroll Yasky i Claudia Zaldívar

Fascynująca opowieść o studentach z globalnego Południa, którzy uczyli się w Polsce w czasach zimnej wojny.

Łódź, jako drugie co do wielkości miasto w Polsce, była punktem węzłowym dla zagranicznych studentów, którzy uczyli się w PRL od połowy lat 60. ubiegłego wieku do transformacji ustrojowej. Łódzka Filmówka, należąca od 1955 roku do Międzynarodowego Stowarzyszenia Szkół Filmowych i Telewizyjnych (CILECT), była szczególnie lubianym celem studenckich podróży. Młodzi adepci sztuki filmowej z Afryki, Ameryki Łacińskiej i Bliskiego Wschodu stanowili jedną trzecią populacji zagranicznych studentów. Szkoła w obiegu międzynarodowym cieszy się znakomitą reputacją, a jednak doświadczenia uczących się w niej filmowców z Globalnego Południa są nadal bardzo słabo znane – zarówno w Polsce, jak i poza nią. Jest to więc publikacja pionierska.

Książka Hope Is of a Different Color przedstawia historię wymiany studenckiej między – używając ówczesnej nomenklatury – krajami rozwijającymi się i Polską Rzeczpospolitą Ludową w czasach zimnej wojny. Jej autorzy i autorki rzucają światło na doświadczenia i kariery pokolenia młodych filmowców w Łodzi, z których liczni osiągnęli później sukces artystyczny w swoich krajach rodzinnych.

Książka ukazuje nowe pole badawcze i rosnące zainteresowanie kwestią stosunków rasowych w Europie Wschodniej i Centralnej. Eseje, które się na nią składają, pisane są z rozmaitych perspektyw: socjologicznej, politologicznej oraz z punktu widzenia historii sztuki i filmu.

Tom zawiera również niepublikowane wcześniej fotografie i ujęcia z filmów, pochodzące z archiwów prywatnych oraz materiał wizualny i tekstowy z kolekcji łódzkiej Szkoły Filmowej.

Kompleksowe ujęcie głównych nurtów awangardy filmowej, które ukształtowały historię kina i miały zasadniczy wpływ na historię sztuki – od lat 20. XX wieku do lat 2000.

Znakomici znawcy i badaczki kina oraz sztuk wizualnych poruszają się w książce po rozległym terytorium: od dadaistów i surrealistów po kino-sztukę i postinternet. Najchętniej – po jego obrzeżach, pisząc, czasem po raz pierwszy tak obszernie na gruncie polskim, o zapomnianych pionierkach kina Wielkiej Awangardy, wczesnej awangardzie amerykańskie, kinie letrystycznym, sytuacjonistycznym czy queerowym, czarnym feminizmie, perspektywie postkolonialnej czy o kinie jako narzędziu krytyki obrazów kształtujących zbiorową świadomość wizualną.

Celem książki jest nie tylko przyznanie należnej wagi pionierskiej twórczości kobiet, ale też spojrzenie na to, jak w historii marginalizowano ich znaczenie. Co więcej, książka pokazuje, że wypracowane na gruncie awangardy środki pozwoliły realizować prace o pionierskim znaczeniu dla historii kina, sztuki i emancypacji kobiet.

„Historie filmu awangardowego z podtytułem Od dadaizmu do postinternetu to książka napisana przez wielu autorów. Z mnogością podjętych tematów koresponduje różnorodność punktów widzenia i poetyk wypowiedzi. Prezentują one awangardę jako nurt zmieniający się dynamicznie, z wzrastającą intensywnością, zgodnie z etymologią terminu wyprzedzający swój czas oraz dzisiejsze kino. Zarazem jednak współczesna awangarda rewitalizuje i uruchamia swoją własną tradycję sięgającą lat dwudziestych, czasu tak zwanej Wielkiej Awangardy, a może i dalej, jeśli uwzględnić pierwsze próby tego rodzaju. Autorzy próbują odpowiedzieć na pytanie, co dziś nazywamy awangardą i tym samym ukazać ten fenomen w całej jego złożoności, biorąc pod uwagę różne jego odgałęzienia, odmiany, nurty i tendencje” – prof. Alicja Helman

Twórczynie i twórcy, których prace zostały zanalizowane w ksiażce, to m.in.: René Clair, Luisa Buñuel, Alberto Cavalcanti, Walter Ruttmann, Dziga Wiertow, Germaine Dulac, Claude Cahun, Marcel Moore, Paul Strand, Charles Sheeler, Francis Bruguière, Harry Smith, Maya Deren, Marie Menken, Jonas Mekas, Stan Brakhage, Kenneth Anger, Jack Smith, Andy Warhol, David Wojnarowicz, Carolee Schneemann, Barbara Rubin, Tony Conrad, artyści Fluxusu, Guy Debord, René Viénet, Yvonne Rainer, Abigail Child, Su Friedrich, Hollis Frampton, James Benning, Barbara Hammer, Peter Kubelka, VALIE EXPORT, Warsztat Formy Filmowej, Natalia LL, Ewa Partum, Jolanta Marcolla, Teresa Tyszkiewicz, Chris Marker, Julie Dash, Cheryl Dunye, Kara Walker, Harun Farocki, Black Audio Film Collective, Derek Jarman, Bill Viola, Anna Baumgart, Zuzanna Janin.

Autorzy i autorki tekstów: Jakub Depczyński, dr hab. Marcin Giżycki, Paulina Haratyk, dr Beata Kosińska-Krippner, dr hab. Iwona Kurz, dr Marika Kuźmicz, Magda Lipska, dr Ewa Majewska, Jakub Majmurek, Michał Matuszewski, dr Krystyna Mazur, Antoni Michnik, Łukasz Mojsak, dr hab. Paweł Mościcki, Daniel Muzyczuk, prof. dr hab. Andrzej Pitrus, dr Magdalena Podsiadło, prof. dr hab. Małgorzata Radkiewicz, Karol Radziszewski, dr hab. Łukasz Ronduda, dr Gabriela Sitek.

This volume coins the term „Team 10 East” as a conceptual tool to discuss the work of Team 10 members and fellow travelers from state-socialist countries―such as Oskar Hansen of Poland, Charles Polónyi of Hungary, and Radovan Nikšic of Yugoslavia. This new term allows the book’s contributors to approach these individuals from a comparative perspective on socialist modernism in Central and Eastern Europe and to discuss the relationship between modernism and modernization across the Iron Curtain. In so doing, „Team 10 East” addresses „revisionism” in state-socialist architecture and politics as well as shows how Team 10 East architects appropriated, critiqued, and developed postwar modernist architecture and functionalist urbanism both from within and beyond the confines of a Europe split by the Cold War.

--

Grupa Team 10 East nigdy nie istniała.

Niniejsze wydawnictwo powołuje to pojęcie jako konceptualne narzędzie pozwalające przedyskutować dokonania członków Team 10 i ich „towarzyszy podróży” z krajów socjalistycznych: Oskara Hansena z Polski czy Charlesa Polónyi z Węgier, a także wielu architektów z dawnej Czechosłowacji i Jugosławii. Autorzy tekstów pomieszczonych w tej książce patrzą na nowoczesną architekturę i na procesy modernizacyjne w Europie Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej, proponując „rewizjonizm” w podejściu do kultury i polityki dawnych krajów socjalistycznych.

„Team 10 East” pokazuje, jak w Europie podzielonej przez zimną wojnę reguły rządzące powojenną architekturą i urbanistyką były zawłaszczane, krytykowane i modyfikowane po obu stronach żelaznej kurtyny.

Książka, napisana z talentem literackim i stanowiąca żywą opowieść o fenomenie pracowni artystycznych w praskim kompleksie kamienic przy ulicy Inżynierskiej, jest zarazem monografią tego miejsca, środowiska i wydarzeń artystycznych, jakie miały tu miejsce od połowy lat 90. XX.

Opowieść o ponad dwóch dekadach w polskiej sztuce zapisana została w formie przeprowadzonych przez autorkę rozmów z uczestnikami oraz świadkami wydarzeń i działań artystycznych mających miejsce w zespole gmachów magazynowych firmy Wróblewski i S-ka (m.in. z Katarzyną Górną, Pawłem Althamerem, Karolem Radziszewskim czy Ivo Nikiciem), udokumentowanych „metryczek” wystaw i działań teatralnych, wyboru około setki zdjęć z prywatnych archiwów artystów działających na Inżynierskiej oraz syntetycznej, atrakcyjnej, subiektywnej narracji autorki, która przy Inżynierskiej współpracowała z Katarzyną Kozyrą.

Gdy w 2004 przeprowadzałam się na Pragę Północ, agentka nieruchomości już sprzedawała zrujnowaną okolicę jako „mekkę artystów". Brzmiało to jak abstrakcyjny marketing, ale tamtejsza anarchiczno-faweliczna atmosfera miała w sobie coś niesamowicie potencjalnego: tak jakby zaniedbana i obnażona kość życia wzywała do rodzenia, tworzenia, twórczości. Choć „Koleżanki i kolegów” można czytać jako zbiór (arcyciekawych) wywiadów i anegdot z twórczości Pawła Althamera, Katarzyny Górnej, Karola Radziszewskiego i innych, to jest to też większa refleksja o sztuce, ciasnym i żywotnym przenikaniu się jej z ekonomią, historią i codziennością.

Dorota Masłowska

Historię sztuki zazwyczaj pisze się życiorysami artystów, autorek słynnych dzieł. Anna Walewska opowiada o sztuce z perspektywy konkretnego miejsca, niewielkiego wycinka warszawskiej Pragi. To książka o sąsiedztwie. Kluby i teatry mają wspólne podwórka. Obok siebie pracują artyści i szewcy, dresiarze spotykają się z fag fightersami. Każdy ciągnie opowieść we własną stronę, autorka dorzuca trochę nostalgii, a inni, którzy tam bywali, i tak zapamiętali to wszystko po swojemu.

Karol Sienkiewicz

Przez tę pasjonującą książkę przewijają się najważniejsze postaci polskiej sztuki przełomu XX i XXI w. Górna, Kozyra, Woźniak, Ruciński, Żmijewski, Althamer, Radziszewski oraz - co ważne - Pan Rysio oraz Pan Lesio, a także inni autochtoniczni mieszkańcy Pragi Północ. Kopenhaga miała swoją Christianię, u nas była Inżynierska 3. I ja tam bywałem, i ja tam hulałem.

Maciej Nowak

Tematem książki Jakuba Banasiaka są przeobrażenia państwowego systemu sztuki w schyłkowym PRL i w początkach transformacji ustrojowej. Wychodząc poza utarte narracje na temat kultury artystycznej lat 80. XX wieku, koncentrujące się na oporze twórców wobec komunistycznego reżimu, autor rysuje szerszy i bardziej zniuansowany obraz tego okresu. Przedstawia nie tylko polityczny, ale także społeczny, instytucjonalny i ekonomiczny kontekst ówczesnego życia artystycznego i dotykających go przemian systemowych. Na podstawie szerokiej kwerendy archiwalnej pokazuje relacje pomiędzy polityką kulturalną państwa, instytucjami sztuki, krytyką artystyczną, rynkiem sztuki, sceną młodzieżową i podziemiem artystycznym. Przyglądając się funkcjonowaniu państwowego systemu sztuki w "proteuszowych czasach" - w okresie stopniowego wychodzenia kraju z komunizmu - redefiniuje dotychczas stosowane cezury czasowe. Zwraca przy tym szczególną uwagę na znaczenie liberalizacji systemu po 1986 roku oraz procesualny charakter transformacji ustrojowej przełomu lat 80. i 90.