„Jeśli wybierasz się do Rzymu, najważniejszą i bezwzględną regułą winna być lektura Tempo di Roma”

„Tempo di Roma” to jedna z tych powieści, w których miasto nie jest tylko tłem, ale jedną z postaci, bohaterem równoprawnym z ludźmi, a może nawet od nich ważniejszym.

Bywają książki, które, choć może nie zdobędą szerokiej popularności, szybko stają się ulubioną lekturą kręgu wtajemniczonych. Przekazywane z rąk do rąk, stopniowo krąg ten poszerzają, a ich znajomość służy za znak rozpoznawczy ukrytej wspólnoty, pozwala nawiązać nić porozumienia z kimś zupełnie obcym. Taki właśnie los wróżę nieznanej dotąd u nas powieści belgijskiego pisarza.

Co powiedziawszy, podkreślić trzeba, że powieść „Tempo di Roma” bestsellerem, owszem, była. Wydana w 1957 roku, przyniosła Alexisowi Curversowi (1906–1992) sukces, kilka nagród, przekłady na inne języki i uważana jest za najważniejsze dzieło w jego dorobku. Sześć lat później zekranizował ją Denys de La Patelliere, z udziałem Charles’a Aznavoura, Arletty (sławnej dzięki filmom Marcela Carné) i Gregora von Rezzori, aktora i pisarza („Gronostaj z Czernopola”).

[…]

Narrator książki, młody człowiek bez pieniędzy i z bagażem wojennych przeżyć (był wśród nich pobyt w obozie jenieckim pod Szczecinem), pochodzący z nienazwanego francuskojęzycznego miasta na północy, trafia do Włoch, do Mediolanu. Stamtąd, trochę przypadkiem, wyjeżdża do Rzymu; impulsem jest właśnie wspomniany obraz, który właścicielce, zaprzyjaźnionej z narratorem markizie Mandriolino, podarował podobno sam Mussolini. Zaczyna się melancholijna komedia, podszyta chwilami dramatem, odgrywana na wielkiej scenie Miasta.

Pojawiają się na niej postacie najróżniejszego autoramentu, od drobnych złodziejaszków po angielskiego arystokratę, rzymską hrabinę i pewnego biskupa in partibus infidelium, od reemigranta, który powrócił z belgijskiej kopalni z połamanymi nogami oraz żoną-prostytutką i workiem pełnym rupieci z zamkniętego burdelu, po ambasadora Stanów Zjednoczonych i jego angielską żonę. Ściąga też z Mediolanu markiza Mandriolino z młodym kochankiem imieniem Orfeo. Owładnięta ideą stworzenia zakonu, który zająłby się, śladem Franciszka z Asyżu, prawami naszych Braci Mniejszych, pragnie do niej przekonać swego kuzyna Eugeniusza – czyli Eugeniusza Pacellego, papieża Piusa XII. Niezrównany jest fragment, w którym relacjonuje swoje plany, a jej słowa przerywane są co chwila, niby w operze komicznej, komentarzami biskupa i... papugi, wszystko zaś rozgrywa się w niemal nierzeczywistej, teatralnej scenerii barokowego placu Sant’Ignazio.

Narrator, choć w Rzymie po raz pierwszy, dzięki wcześniejszym studiom szybko zaczyna sobie radzić jako przewodnik zagranicznych gości. Wykonuje tę pracę oczywiście nielegalnie, co rychło ściąga nań kłopoty. Zakochuje się w młodej i pięknej Geronimie i planują ślub, choć przyszła teściowa nieufnie traktuje obcego. On sam zaś, wcale o tym nie wiedząc, jest obiektem miłości tym większej, że niewypowiedzianej i właściwie niemożliwej; dowie się o niej dopiero po niespodziewanej śmierci kochającego...

Wszystkim tym powikłaniom przygląda się milcząco wieczny Rzym, dotknięty wprawdzie latami wojny, a wcześniej przeorany za sprawą ambicji Mussoliniego – trwają jeszcze prace przy via della Conziliazione, która z woli dyktatora zastąpiła plątaninę uliczek Borgo, otwierając widok na Bazylikę – mimo to jakby zawieszony w bezczasie, obojętny wobec zmian. „Tempo di Roma” to jedna z tych powieści, w których miasto nie jest tylko tłem, ale jedną z postaci, bohaterem równoprawnym z ludźmi, a może nawet od nich ważniejszym.

[…] Piękna książka: i jako lektura, i jako dzieło sztuki edytorskiej!"

"Tygodnik Powszechny"

Award-winning American writer Ruth Ellen Gruber contributes regular Letters from Europe (and sometimes elsewhere) to the U.S. magazine „The New Leader”. Mixing travelogue with social and cultural commentary, she delves under the skin of European society to provide a closely observed, uniquely personal take on topics ranging from politics to pop music, from architecture to local cuisine. This volume collects a decade of her colorful, insightful reports – from 1997 to 2007. The datelines range from Warsaw and Sarajevo to Bucharest, London, Budapest, Brno, Nuremberg, Paris, the tiny village of Morruzze, Italy, and more.

Pustka po Żydach, którzy zostali zamordowani w Polsce podczas II wojny światowej albo wyemigrowali po tej wojnie, jest szczególnie odczuwalna właśnie na krakowskim Kazimierzu. Na terenie dawnej żydowskiej dzielnicy jest zawsze pełno ludzi – ale tak naprawdę, jest jednak pusto, nie ma tu bowiem dawnych mieszkańców, ani nawet ich potomków. Razem z nimi wyparowały treści, które stanowiły sens ich życia.
Żydowski Kraków przez kilkaset lat był jednym z najważniejszych miast w żydowskim świecie. To tutaj mieszkali najwybitniejsi żydowscy uczeni, tutaj ukształtowała się aszkenazyjska tożsamość – tożsamość Żydów Europy Środkowowschodniej.
Autor tej książki chciałby, aby w świadomości ludzkiej przyczyniła się ona – choćby nawet tylko w małym stopniu – do odzyskania tożsamości żydowskiego Krakowa, do wypełnienia pustych domów, ulic i placów istotną treścią.

Chełm Kipnisa jest osobliwym miejscem – punktem w wyobraźni, nie miejscem w konkretnej przestrzeni i czasie. Nie wiemy niemal nic o tamtejszej przyrodzie – jakaś rzeka, błota, pagórki, okoliczne wsie, niewymienione z nazwy. […] Są pory roku, w zgodzie z rytmem żydowskiego kalendarza. Pory dnia wyznaczane są na ogół przez modlitwy i psalmy, nabożeństwa poranne i wieczorne. Jest oczywiście synagoga i łaźnia, są drewniane domki. Są zwierzęta – krowy, cielątka, koty, myszy. […] A ludzie? Nikt nie jest gruby, chudy czy łysy – czasem stary, brodaty. Nie ma mądrzejszych – te role pełnią przybysze spoza chełmskiej społeczności. […] Bohaterowie Kipnisa są scharakteryzowani jedynie poprzez funkcje, jakie pełnią w społeczności, czy też wykonywane profesje.

Is there Jewish life in Poland after the Shoah? Should there be? How do present-day Polish Jews, children and grand-children of survivors, relate both to the wartime horrors and to the glorious history of Polish Jewry which preceded them? Do they feel comfortable living as a tiny minority in an overwhelmingly Catholic country? How do their Polish and Jewish identities interact? How did living for forty years under Communism impact on their fate? Konstanty Gebert was a witness and participant of many of the events he describes in his collection of essays on post-war Polish Jewry. His book is an indispensable guide for all those who want to understand the Polish Jewish experience today.

Konstanty Gebert is a well-known Polish journalist and writer, co-founder, in the Seventies, of the unofficial Jewish Flying University and, in the Nineties, of the Polish Council of Christians and Jews. He begun his journalistic career in the underground in the Eighties: under the pseudonym of David Warszawski he still uses, he was editor and columnist of an important clandestine publication. After the democratic transformation of 1989, he joined the new daily "Gazeta Wyborcza" as international reporter and columnist, covering i.a. the wars in the Balkans, the Middle East, and human rights issues. He is the founder and first editor of "Midrasz", the Polish Jewish intellectual monthly. Since 2005 he is the representative of the Taube Foundation for Jewish Life and Culture, a US Jewish philanthropy, in Poland. His latest books in Polish include a set of commentaries on the Torah, a panorama of the European 20th century, and a history of the wars of Israel. Living in the Land of Ashes is his tenth book.

„It is rare occasion when a book is written by someone who is both an activist and a scholar of the subject. Stanisław Krajewski was one of a handful of young Polish Jews who began their Jewish journey more than 25 years ago and has the vantage point of having seen all the changes in Polish Jewish society as well in Polish society at large. He has combined this experience both with a scholarly knowledge of this subject and the sensitivity of a deeply spiritual person. This book will add significantly to our appreciation and comprehension of a subject which is little understood. Krajewski’s work is a testament to the perseverance of the human soul. We all owe a great debt of thanks to Stanislaw Krajewski” – Michael Schudrich, Chief Rabbi, Jewish Community of Poland

Jeśli zdarzy ci się trafić na krakowski Kazimierz, idź na stary cmentarz żydowski przy ulicy Szerokiej. Przechodząc między starymi kamieniami nagrobnymi, odnajdziesz wśród nich nagrobki Bacha, Megale Amukot, Tosafot Jom Tow, Maasei Haszem, Remu, Meginei Szlomo, rabiego Heszela i Szeerit Josef… Stań i nadstaw ucha. Wsłuchaj się z wielką uwagą w nieustający szmer głosów dziesiątków ust szepczących bez ustanku.
Wielcy rabini Krakowa nadal są naszymi rabinami i nieustannie nauczają nas nowych nauk Tory, wystarczy tylko nakłonić ku nim ucha, by usłyszeć, co mają nam do przekazania.